Uyku hastalığı (Afrika tripanosomiyazısı) nedir? nasıl tedavi edilir?

Uyku hastalığı tıp dilinde trypanosomiasis, halk arasında da Afrika uyku hastalığı olarak da geçmektedir. Bu hastalık beyin içerisinde ve meninks bölgesinde ufak ama bir o kadar ciddi parazitlerin üremesiyle olmaktadır. Hastalık bireylerde yavaş yavaş gelişmekde ve tedavi edilmediği zaman ciddi sağlık sorunlarına neden olmakta hatta tedavi edilmediği taktirde ölümle sonuçlanabilmekte.

Uyku hastalığına neden olan parazitler tsetse sinekleri tarafından kişiden kişiye bulaştırılır. Her tsetse sineği bu parazitleri taşımayacağından tüm sineklerin ısırıkları uyku hastalığına neden olur diyemeyiz. Parazitleri taşıyan sineklerin ısırıkları genellikle hissedilir şekilde ağrılıdır.

Tsetse sinekleri en fazla Ekvator ve Afrika’da bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre uyku hastalığı en çok Angola, Kongo ve Sudan Demokratik Cumhuriyeti’nde görülmektedir. Hastalık Çad, Kongo, Fildişi Sahilleri, Malavi, Gine gibi gelişmemiş Afrika ülkelerinde önemli bir halk sağlığı problemi olarak görülmeye devam etmektedir.

UYKU HASTALIĞI NEDEN OLUR?

Uyku hastalığına Trypanosoma brucei ismi verilen iki alt türü bulunan (itici kuyruk ve organizma) hücreler neden olur. İtici kuyruk hücreleri kan içerisinde üreyerek parazitlerin zararlı etkilerini yavaş yavaş artırarak hastalığın gelişmesine neden olur. Aynı zamanda bu karakteristik özellikleri gösteren hücreler kendilerini merkezi sinir sistemi içerisine de enjekte ederler.

Typanosoma Brucei hücreleri kişi komaya girene kadar fark edilemez ve etkileri kalıcı olan enfeksiyonlara neden olmaktadır. Etkileri kalıcı olduğundan dolayı uyku hastalığı ismini almıştır. Hastalık eğer merkezi sinir sistemine ulaşmışsa ve vücut bundan dolayı etkileniyorsa, tedavi edilmediği sürece hücrelerin artı olarak üreteceği farklı enfeksiyonlar nedeniyle hasta muhtemelen yaşamını yitirir. Mümkün olduğunca uzun pantolonlar, uzun kollu ceketler ve çoraplar bu sineklerin ısırmasına engel olabileceği için tercih edilmelidir.

HASTALIK NASIL YAYILIR?

Enfeksiyon daha önceden de değindiğimiz üzere çeçek sineklerinin ısırma yoluyla vücuda giren parazitler sayesinde bulaşır. Fakat ısırığın hastalığı taşıyıcı etkeni olarak sayabilmek için mutlaka çok fazla acı olması gerekmektedir.

Parazit taşıyan sinek kişiyi ısırdığı andan itibaren bu zararlı hücreler kişinin lenf dokularından süzülerek kan dolaşımına inerler ve oradan tüm vücuda yayılmaya başlarlar. Daha önceden bu parazitleri bir yerden almış olan sinekler dört ila altı hafta içinde kendi içlerinde bu mikrobu taşıyabilmektedir.

UYKU HASTALIĞI’NIN SEMPTOMLARI NELERDİR?

Uyku hastalığının gözle görülebilen birçok belirtisi bulunmaktadır. Özellikle kişide düzensiz olarak yüksek ateş görülmesi, boyun arkasında bulunan lenf bezlerinin kalınlaşması, deride kızamıkçık tarzında kırmızı lekelerin belirmesi ve şiddetli eklem ağrıları en temel belirtileridir.

Hastanın mikrop merkezi sinir sistemine ulaşmış ise bu belirtilerin üzerine birde titreme, şiddetli baş ağrısı ve havala nöbetleri eklenmektedir. Bu belirtiler görüldüğünde kişi tedavi edilmez ise ilk olarak koma geçirir ardından da hayatını kaybeder. Bu nedenle çok nadir olarak görünse de çok ciddiye alınması gereken bir hastalık türüdür.

UYKU HASTALIĞI’NDAN KORUNABİLİR MİYİM?

Uyku hastalığından korunmak için toplam üç tane ana metot bulunmaktadır. Bunlardan ilki, mikrobu bir şekilde vücuduna almış kişileri çeşitli taramalar yaparak saptamak ve doğru bir biçimde tedavi etmektedir. İkincisi ise, Trypanozoma Rhodesiense mikrobunu içerisinde barındıran hayvanlarla savaşarak bunları mümkün olduğu kadar yok etmektedir. Son korunma yöntemi ise kesin çözüm olan aşılamadır.

UYKU HASTALIĞI’NIN TEDAVİSİ NASIL YAPILMAKTADIR?

Eğer hastalığa neden olan Gambiense hücreleriyse hastalığın başında tedavi olarak pentamidin kullanılabilir. Yaklaşık 10 gün süreyle 4 mgr / kg / gün dozunda zarar görmüş adeleye uygulanır.

Rhodesiense hücrelerinin neden olduğu uyku hastalığında ise yine hastalığın başlangıcında Suramin damar içine enjekte edilerek kullanılabilir. Melarsoprol ise pentamidin ve suramine göre daha fazla toksik özelliğe sahiptir fakat her iki çeşit hastalıkta da kullanılabilir. Bu ilacın böbreklerde, sindirim sisteminde ve sinir sisteminde çeşitli yan etkileri olabileceği de unutulmamalıdır. Ayrıca bu ilaçların kesinlikle doktor kontrolünde kullanılması gerekmektedir.